تاریخچه نمایشگاه های جهانی و حضور ایران

31 اردیبهشت 1402
در این یادداشت به تاریخچه‌ی نمایشگاه‌های جهانی پرداخته و در ادامه به نمایشگاه‌های جهانی که ایران در آن حضور داشته است اشاره می‌شود. در این نمایشگاه‌های بین‌المللی غرفه‌ای به هر کشور اختصاص داشت و ایران هم در غرفه‌ی خود محصولات تجاری و آثار فرهنگی هنری ایرانی را ارائه کرده است. از میان این محصولات می‌توان به صنایع دستی همچون فرش و پارچه‌های قلمکار اشاره کرد؛ همچنین آثار نقاشی از هنرمندان شاخص نیز در این رویداد به نمایش گذاشته می‌شد.
غرفه ایران در نمایشگاه جهانی 1958 بروکسل، بلژیک

در اوایل قرن نوزدهم فقط نمایشگاه‌های صنعتی به صورت منظم و مدون برگزار می‌شدند. این نمایشگاه‌ها در دوران انقلاب صنعتی متولد شدند و هدفشان نشان دادن دانش، توسعه و نوآوری بود. همین امر موجب شد تا در سال 1844 نمایشگاه صنعتی فرانسه در پاریس برگزار شود؛ این نمایشگاه زمینه‌ساز برگزاری نمایشگاه‌هایی شد که بعدتر به نمایشگاه‌های جهانی یا بین‌المللی[1] معروف شدند.

در خلال این اَبَرمجالس سازندگان، تولیدکنندگان و محققان آخرین اختراع خود را به عموم مردم نشان می‌دادند؛ برای مثال در نمایشگاه جهانی سال 1878 اختراعات مهمی مانند تلفن توسط گراهام بل یا یک فونوگراف توسط توماس ادیسون ارائه شدند. در راستای ایجاد انگیزه در این نمایشگاه‌ها به محصولات یا آثار هنری منتخب جوایزی نیز اهدا می‌شد.

نمای داخلی از نمایشگاه جهانی سال 1878 در پاریس
نمای داخلی از نمایشگاه جهانی سال 1878 در پاریس

بنابراین می‌توان گفت نمایشگاه‌ بین‌المللی پدیده‌ای بود که تقریباً از نیمه‌ی قرن نوزدهم آغاز شد و از یک نمایشگاه صنعتی به نمایشگاهی بدل شد که در آن از دستاوردهای تکنولوژیک گرفته تا دستاوردهای مهم تجاری و یا حتی فرهنگی عرضه می‌شد.

اولین نمایشگاه جهانی در سال 1851 در لندن برگزار شد. این رویداد در ابتدا در شهرهای آمریکا و اروپا برگزار می‌شد اما به تدریج در کشورهای مستعمره‌ای همانند هندوستان یا استرالیا نیز برگزار شد. «آمار بازدیدکنندگان از نمایشگاه‌های بین‌المللی گاهی حیرت‌انگیز است. به عنوان مثال نمایشگاه جهانی 1889 پاریس در طول شش ماه برگزاری آن بیش از 32 میلیون بازدیدکننده داشته است؛ از نمایشگاه جهانی لندن هم در سال 1851 بیش از شش میلیون نفر بازدید کرده‌اند و حتی نمایشگاه 1883 کلکته بیش از یک میلیون بازدیدکننده به خود دیده است.» (دل‌زنده، 1396: 149)

نمایی از نمایشگاه بین المللی لندن 1851
نمایی از نمایشگاه بین المللی لندن 1851

در سال1900 نمایشگاه‌ها شکل دیگری به خود گرفتند. اعتماد به نفسی که کشورها در صنعت و پیشرفت داشتند رو به اتمام بود. در نتیجه افکار عمومی سودمندیِ چنین نمایشگاه‌هایی را زیر سوال می‌برد. بنابراین شرکت‌کنندگان در نمایشگاه‌های پس از 1900 به جای تمرکز بر پیشرفت و ارتقای تکنیک، بر جنبه‌ی تجاری تمرکز بیشتری کردند.

جالب آن‌که هیچ قانونی برای این نمایشگاه‌ها وجود نداشت، تنها کشور برگزارکننده مقررات خود را تعیین می‌کرد. بنابراین در 26 اکتبر 1912 در برلین آیین‌نامه‌ای در مورد نمایشگاه‌های بین‌المللی به امضا رسید، اما جنگ جهانی اول تصویب این قانون را متوقف کرد. در نهایت در 1928 در پاریس کنوانسیون نهایی توسط 39 کشور تنظیم و امضا شد و در این زمان دفتر بین‌المللی نمایشگاه‌ها (BIE) تأسیس شد.