پیدایش اقتصاد هنر، به عنوان رشته‌ای مستقل در علوم اقتصادی با انتشار کتاب بامول و بوون تحت عنوان هنرهای نمایشی؛ دوراهی اقتصادی در سال 1966 اتفاق افتاد. پس از آن، در کشورهای آنگلوساکسون راهِ آغازشده ادامه یافت، کتاب‌های مور درباره تئاتر آمریکایی (1968)، پیکاک و ویر درباره آهنگ‌ساز در بازار (1975) و یا تراسبی و ویتز که در سال 1979 اولین کتاب درسی را درباره اقتصاد هنرهای نمایشی تألیف نمودند، از این نمونه‌ها بود.[1]
همان‌طور که برونو اِس. فری، اقتصاددان سوئیسی، در کتاب هنر و علم اقتصاد، تحلیل و سیاست فرهنگی (1401) اشاره می‌کند، اقتصاد هنر به مسائل و موضوعات بسیاری پرداخته است، که یکی از مهم‌ترین جنبه‌ها رابطه میان فرهنگ و بازار است. اقتصاد هنر یا به تحلیل وجوه اقتصادی یا مادی فعالیت‌های هنری دست می‌زند و یا با به‌کارگیری روش اقتصادی به مطالعه هنر می‌پردازد.
اقتصاد هنر مبحثی است که در دانشگاه‌ها ذیل عناوین مختلف تعریف و تدریس می‌گردد، به عبارت دیگر، این مبحث اکثراً زیر سرفصل‌های مدیریتی، بازار و سیاست فرهنگی مورد مطالعه قرار می‌گیرد و رشته‌ی مجزایی تحت نام اقتصاد هنر در دانشگاه‌های اندکی وجود دارد. از رشته‌هایی که در ارتباط با اقتصاد هنرند و یا مستقیماً به این مقوله می‌پردازند می‌توان به موارد زیر اشاره داشت: اقتصاد و مدیریت فعالیت‌های هنری و فرهنگی،[2] سیاست و مدیریت فرهنگی،[3] اقتصاد فرهنگی و کارآفرینی،[4] مطالعات سیاست فرهنگی،[5] مدیریت بازار هنر،[6] بازار هنر و ارزیابی هنری،[7] تجارت هنری،[8] مدیریت صنایع فرهنگی و خلاق،[9] مدیریت هنر و میراث فرهنگی در بازارهای جهانی،[10] کارشناس ارشد اجرایی در بازار هنر[11]و هنر و علوم اقتصادی.[12]
برای آشنایی بیشتر با این رشته‌ها و دانشگاه‌هایی که به ارائه این مقولات می‌پردازند، به تعریف مختصر هر یک از عناوین فوق می‌پردازیم.
اقتصاد و مدیریت فعالیت‌های هنری و فرهنگی
Economics and Management of Arts and Cultural Activities
دانشگاه کافوسکاری ونیز[13] در ایتالیا یکی از دانشگاه‌هایی است که به ارائه رشته اقتصاد و مدیریت فعالیت‌های هنری و فرهنگی می‌پردازد. این دوره بر درک ماهیت و فرآیندهای تولید فرهنگی تأکید دارد و دنیای مدیریت حرفه‌ای و فرهنگ را به هم متصل می‌کند. رویکرد آموزشی و ساختار این رشته دانشجویان را با رابطه میان فرهنگ و تجارت آشنا می‌سازد. مدیریت پروژه‌های فرهنگی، حفظ و ارتقای هنر، مدیریت هنری و مشاوره اقتصادی از جمله فرصت‌های شغلی احتمالی است که پس از تحصیل در این رشته در انتظار شماست.[14]
سیاست و مدیریت فرهنگی
Cultural Policy and Management
دانشگاه بیرکبک،[15] لندن و دانشگاه ویت واترز راند -[16] دومین دانشگاه معتبر کشور آفریقای جنوبی در ژوهانسبورگ - از جمله دانشگاه‌های پژوهشی هستند که در سطح دوره کارشناسی ارشد و دکترا به ارائه رشته سیاست و مدیریت فرهنگی می‌پردازند.
رشته‌ی سیاست و مدیریت فرهنگی، دانشجویان را برای ورود به دنیای متنوع و هیجان‌انگیز سیاست فرهنگی، اقتصاد فرهنگی، شهرسازی، مدیریت فرهنگی و بازاریابی هنری آماده می‌سازد.
اقتصاد فرهنگی و کارآفرینی
Cultural economics and entrepreneurship
دانشگاه اِراسموس روتردام[17] یکی از دانشگاه‌های شناخته‌شده‌ای است که در بحث اقتصاد فرهنگی و کارآفرینی به فعالیت می‌پردازد. در این رشته، دانشجویان در زمینه اقتصاد فرهنگی، کارآفرینی فرهنگی و روش تحقیق مهارت کسب می‌کنند و در مورد آخرین تحولات نظری در حوزه اقتصاد فرهنگ و هنر - مثل بازارهای هنری، سازمان‌های فرهنگی، صنایع فرهنگی و خلاق، دیجیتالی شدن، هنرهای نمایشی، بازاریابی کالاهای فرهنگی و فرهنگ ورای بازار - به مطالعه می‌پردازند.
مطالعات سیاست فرهنگی
Cultural Policy Studies
مطالعات سیاست فرهنگی زمینه‌ای تحقیقاتی است که از بطن مطالعات فرهنگی در دهه 1990 پدید آمد.
دانشگاه لیدز انگلستان[18] از نمونه مراکزی است که به ارائه این رشته می‌پردازد. مطالعات سیاست فرهنگی در این دانشگاه موضوعاتی نظیر سیاست های کار فرهنگی و خلاق و سیاست‌های صنایع فرهنگی و خلاق را در بر می‌گیرد.
مدیریت بازار هنر
Art Market Management
مدیریت بازار هنر، یکی از زیررشته‌های بازار هنر است و از تلاقی مدیریت و تاریخ هنر پدید می‌آید. دانشگاه آی. اِس. سی. تی. ای لیسبون[19] از مؤسساتی است که این رشته را به زبان انگلیسی تدریس می‌نماید. این رشته با این هدف ارائه شده که نیازهای سازمان‌های مختلف در بازار هنر را برآورده سازد و دانشجویان را در زمینه‌ی مدیریت پروژه، سرمایه‌گذاری، بازاریابی، ارزش‌گذاری و مشاوره در بخش هنر آماده کند.
بازار هنر و ارزیابی هنری
Art Market & Appraisal
بازار هنر و ارزیابی هنری یکی دیگر از رشته‌هایی است که به مطالعه بازار هنر می‌پردازد. دانش‌آموختگان این رشته با آشنایی با بازارِ همیشه در حالِ تحول هنر، درک خود را از شیوه‌های تجارت هنری و تغییرات بازار هنر وسعت می‌بخشند و مقدماتی را در زمینه‌ی بازاریابی، برنامه‌ریزی تجاری و تفکر استراتژیک فرا می‌گیرند.
دپارتمان تاریخ هنر و طراحی دانشگاه کینگستون لندن[20] از جمله مراکزی است که این رشته را تدریس می‌کند.
تجارت هنری
Art Business
دوره‌ی تجارت هنری نخستین‌بار توسط مؤسسه‌ی هنر ساتبیز[21] معرفی شد و فرصتی منحصربه‌فرد برای مطالعه بازار هنر در لندن به‌دست داد.
این برنامه در مقطع کارشناسی ارشد ارائه می‌شود و با ایجاد درکی انتقادی و عملی از تجارت هنری، دانشجویان را در زمینه آکادمیک و درعین‌حال تجربی امور مالی و مدیریت آماده می‌سازد.
مدیریت صنایع فرهنگی و خلاق
Cultural and Creative Industries Management
این رشته برپایه‌ی پژوهش، دانش و تجربه عملی، درکی عمیق در زمینه نحوه‌ی مدیریت نیازهای تجاری یک مؤسسه خلاق و فرهنگی فراهم می‌آورد.
دانشگاه یورک[22] در تورنتو کانادا از جمله مؤسساتی است که رشته مدیریت صنایع فرهنگی و خلاق را ارائه می‌دهد. طرح درس‌های اصلی این برنامه شامل مدیریت، کارآفرینی، رهبری، بازاریابی، قوانین و امور مالی می‌شوند.
مدیریت هنر و میراث فرهنگی در بازارهای جهانی
Managing Art & Cultural Heritage in Global Markets
مدیریت هنر و میراث فرهنگی در بازارهای جهانی با هدف بررسی مسائل موثر بر بازار هنر و میراث فرهنگی ایجاد شده و با استفاده از الگوهای تاریخی، نظری و تجربی، دانشجویان را برای کار در این بستر پیچیده تربیت می‌کند.
دانشگاه اراسموس از مراکزی است که به ارائه این برنامه می‌پردازد و دانشجویان را در زمینه اقتصاد، بازاریابی، حقوق و مدیریت مجهز می‌سازد.
کارشناس ارشد اجرایی در بازار هنر
Executive Master in Art Market
این دوره شرکت‌کنندگان را با مهارت‌های حرفه‌ای و نوآورانه برای غلبه بر چالش‌های بازار هنر آشنا می کند و تفکر کارآفرینانه و همچنین رویکرد اخلاقی نسبت به بازار را تقویت می‌سازد.
از جمله دانشگاه‌های ارائه‌دهنده‌ی این برنامه دانشگاه زوریخ[23] است که جمعی از متخصصان بازار هنر بین‌المللی و دانش‌پژوهان اقتصادی را برای آموزش این واحد گرد هم آورده است.
هنر و علوم اقتصادی
Art and Economics
رشته هنر و علوم اقتصادی در دانشگاه هنگ کنگ [24]در مقطع کارشناسی و با یک عنوان مشابه دیگر، یعنی اقتصاد هنر در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه هنر اصفهان تدریس می‌شود.
در این رشته‌ها، دیدگاه‌های تجاری با رویکردهای خلاق ترکیب می‌شوند و دانشجویان را با مباحث نظری آشنا می‌سازند.
[1] فری، اِس. ب. (1401). هنر و علم اقتصاد؛ تحلیل و سیاست فرهنگی. (ص. 13. مترجم، امیرحسین مجتهدزاده). اصفهان: انتشارات دانشگاه هنر اصفهان.
[2] Economics and Management of Arts and Cultural Activities
[3] Cultural Policy and Management
[4] Cultural economics and entrepreneurship
[5] Cultural Policy Studies
[6] Art Market Management
[7] Art Market & Appraisal
[8] Art Business
[9] Cultural and Creative Industries Management
[10] Managing Art & Cultural Heritage in Global Markets
[11] Executive Master in Art Market
[12] Art and Economics
[13] Università Ca' Foscari
[15] Birkbeck University of London
[16] University of the Witwatersrand, Johannesburg
[17] Erasmus University Rotterdam
[18] The University of Leeds
[19] ISCTE – University of Lisbon
[20] Kingston University London
[21] Sotheby’s Institute of Art
[22] York University
[23] University of Zurich
[24] The University of Hong Kong
