تا نزدیک به 100 سال گذشته، یعنی تا پایان سلسلهی قاجار، انواع احکام و قراردادها به صورت دستنویس تنظیم میشدند. برخی از این نوشتهها مربوط به دربار شاه و روابط درون و برون مرزی سلطنتی بود؛ برخی دیگر نیز در میان مردم عادی برای کاربردهای گوناگون نگاشته میشد. از انواع این احکام میتوان به عقدنامههای ازدواج، قباله، حکم انتساب یا عزل از سمت، قراردادهای خریدوفروش و انواع احکامی که دستورهای شاه را به فردی منتقل میکرد، اشاره کرد.
از آنجاییکه در دربار قاجار افراد باسواد و هنردوست بیشتری در مقایسه به عوام وجود داشتند، احکام و نامههای بهجامانده از دربار یا افراد مرتبط با آن از لحاظ زیباییشناسانه ارزشمند هستند. این نوشتهها غالباً در دو قالب طوماری یا دفترچهای ارائه میشدند. خط استفاده شده در این آثار معمولاً شکسته نستعلیق و نوع تذهیب استفاده شده تاج است (چیزی شبیه به نیم دایره یا گنبد در بالای کادر حاوی نوشته).
همانطور که گفته شد این اوراق با خط خوش و تذهیبی چشمنواز ارائه میشدند، به همین دلیل در بسیاری از حراجیهای سراسر دنیا به عنوان اثری تاریخی- هنری به فروش میرسند. از گرانترین نمونههای اسناد قاجاری فروختهشده در خانههای حراج میتوان به تصاویر زیر اشاره کرد. در تصویر زیر مجموعهای از دستورات ناصرالدین شاه به همراه تزئینات دیده میشود که از مجموعه احکام دفترچهایست. قیمت این دفترچه در حراج کریستیز 2018 در بخش هنر اسلامی و هندی شامل فرش و قالیچه بین 10 تا 15 هزار پوند برآورد شده بود که نهایتاً با قیمتی بیش از دو برابر میانهی برآورد یعنی 37 هزار پوند به فروش رسید.
اثر زیر یک عقدنامه متعلق به سال 1279 هجری شمسی با ابعاد 73 در 42 سانتیمتر است. این عقدنامه در خانهی حراج راب میشیلز[1] در سال 2022 به قیمت 956 یورو به فروش رسید.
تصویر زیر یکی از نامههای احمدشاه قاجار به به آخرین امپراتور اتریش-مجارستان، کارل فرانتس ژوزف در سال 1336 هجری قمری معادل با 1296 هجری شمسی است. برآورد قیمت این اثر در حراج بونامز سال 2014 مبلغی بین سه تا پنج هزار پوند بوده است. او در این نامه مراتب تبریک خود را به مناسبت به قدرت رسیدن امپراطور جدید اعلام میدارد؛ او در ادامه اشاره میکند که وزیر تامالاختیار خود، میرزا مصطفی خان صفاءالممالک را به نمایندگی برای عرض تبریک و حضور در مراسم تاجگذاری میفرستد.