شاید تصورش سخت باشد، اما بازارِ جهانیِ هنر به‌طوری‌که امروزه برای ما آشناست بین سال‌های 2008 تا 2010 پدید آمد، یعنی درست زمانی که چین (به‌اضافه هنگ‌کنگ) به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای ظهور کرد. در سال 2009، فروش‌ حراجی‌‌ها در چین از کشورهای اروپایی پیشی گرفت و در سال 2010 حتی از آمریکا نیز بالا زد و به پرفروش‌ترین ناحیه در جهان تبدیل شد. از آن زمان بدین سو، بدون مدنظر قراردادن برخی تلاطم‌ها، این کشور خود را به‌عنوان بازیگری اصلی در کنار دو کشور دیگر یعنی آمریکا و انگلستان تثبیت کرده است.

برای درک بهتر پیشرفت چین در بستر هنر، شاید بد نباشد نگاهی به عملکرد شهر هنگ کنگ بیندازیم، شهری که تا حدودی سیاست‌هایی جدای از سرزمین اصلی چین دارد - همان سیاست‌هایی که با تصویب قانون امنیتی جدید در سال 2021 دستخوش تغییر شد. هنگ کنگ مکانی برای خریداران، فروشندگان و هنرمندان است تا در آن شبکه‌ی ارتباطی خود را به شرق‌ و جنوب آسیا گسترش دهند. از سال 1990 تا 2020 فروش هنرهای زیبا در هنگ کنگ برای 17 سال 40% از فروش کل ناحیه چین را به خود اختصاص داد که در نیمه نخست 2021 به 41% رسید.

ارتقاء بازار هنر هنگ کنگ با پیشرفت اقتصادی ناحیه ارتباط دارد، گرچه عوامل بین‌المللی نیز در این میان اثرگذار بوده است؛ علاوه بر رشد بازار در بخش حراج‌ها، هنگ کنگ، آخرین قدم بزرگ را در بخش دیلری برداشت: آرت بازل هنگ کنگ در سال 2013 برگزار شد و این شهر را به‌عنوان مقصدی جهانی برای صنعت هنر تثبیت کرد.[1]

سرمایه‌گذاری گروه آرت بازل در کشورهای آسیایی

آرت بازل از سال 2013 بازل هنگ کنگ را راه اندازی کرد و قلمرو خود را به‌عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین آرت‌فرهای دنیا در منطقه آسیا گستراند، گرچه، بازل هنگ کنگ با حدود یک میلیارد دلار فروش آخرین سرمایه‌گذاری این ابرنمایشگاه-رویداد (Mega-exhibition-event) هنری در آسیا نبوده است. مالکان بازل، یعنی بانک و شرکت مالی یو. بی. اِس. (UBS) و شرکت بازاریابی اِم. سی. اِچ. (MCH) در دو سال اخیر حضور خود را در بین کشورهای آسیایی وسعت بخشیده‌اند: سنگاپور و توکیو جدیدترین شهرهایی هستند که مورد توجه این گروه قرار گرفته‌اند (نمودار 1). به نظر می‌رسد حرکت‌ها به سمت پروژه‌های جایگزین بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر برای تنوع‌بخشی است که از زمان سهامداری جیمز مرداک (James Murdoch) - پسر یکی از غول‌های رسانه‌ای جهان یعنی روپرت مرداک (Rupert Murdoch) -[2] در اِم. سی. اِچ. شتاب یافته است.

یکی از کارهایی که گروه اِم. سی. اِچ. در سال گذشته به انجام رسانده، سرمایه‌گذاری مستقیم 15% در نمایشگاه بین‌المللی هنر جدید سنگاپور با نام آرت اِس. جی. (Art SG) است که در ژانویه 2023 راه‌اندازی شد. بازل، همچنین، در همان شهر با آرت‌فر اِس. ای. اِی. فوکس (SEA Focus) متحد شده که در قبال پشتیبانی‌اش و برای ارائه خدمات تخصصی هزینه‌ای را دریافت می‌کند.

آرت بازل همچنین از زمان راه‌اندازی هفته هنر توکیو (Art Week Tokyo) در سال 2021 به حمایت همه‌جانبه از این رویداد پرداخته و 51 گالری، ده‌ها موزه و تعدادی مجموعه‌ی خصوصی را از طریق بازاریابی مشترک به هم متصل کرده است. باید اشاره داشت رابطه آرت بازل با این هفته هنر از نوع حمایت‌گری بود و این گروه در اینجا بیشتر نقش یک کاتالیزور دارد.[3]

ورود آرت‌فر فریز به سئول

آرت‌فر فریز از سال 2003 در لندن شروع به کار کرد و در سال 2012 فریز نیویورک و فریز اساتید لندن را راه‌اندازی نمود، پس از ورود به لس آنجلس در سال 2019، در سپتامبر 2022 فریز سئول را برپا کرد و 110 گالری از 21 کشور را در خود جای داد. این رویداد که قرار است تا سال 2026 ادامه یابد، در نخستین سال برپایی نتایج خوبی را به‌دست آورده است. بر اساس گزارش 2023 بازل و یو. بی. اِس. که هر سال تحت نظارت کلر مک اندرو (Clare McAndrew)، اقتصاددان فرهنگی، منتشر می‌گردد، یکی از بالاترین فروش‌ها در بخش دیلرها را دلالان آسیایی (با مجموع 26% رشد) تجربه کرده‌اند، در این میان، دلالان ژاپنی رشد 28% و دلالان کره جنوبی رشدی نزدیک به 40% را گزارش داده‌اند، که براساس گزارش بازل و یو. بی. اِس.، مورد دوم به دلیل راه‌اندازی فریز سئول و برپایی همزمان آن با آرتفر کیاف (KIAF) بوده است.[4]

انتخاب شهر سئول توسط فریز می‌تواند چند دلیل داشته باشد؛ اول آنکه، کره جنوبی یک کشور حمایت‌گر خطاب می‌گردد و در بازار هنر سال 2022 سهم ارزش 1% در جهان داشته است (نمودار 2). حمایت‌گری از هنر، ظهور مجموعه‌داران نسل جدید، قوانین مالیاتی سهل‌گیرانه‌تر و ارتقاء صنعت توریسم در این کشور، این ناحیه را به منطقه‌ای جذاب برای دادوستدهای هنری مبدل کرده است. از طرف دیگر، سایر کشورهای آسیایی از قبیل هنگ‌کنگ، توکیو و سنگاپور یا توسط آرت‌فر رقیب، یعنی آرت بازل اشغال شده‌اند و یا از منابع و امکانات کمتری بهره‌مند هستند.[5]

سیاست‌های تنوع‌بخشی فریز و گسترش این آرت‌فر در آسیا شاید دلیل دیگری نیز داشته باشد. فریز، در سال 2016، 70% از سهام خود را به آژانس رسانه‌ای و استعدادیابی اِندِوُر (Endeavor) فروخت و 80% از بخش رسانه‌ای و محتوایی اِندِوُر در سال 2022 به یک شرکت بازاریابی و سرگرمی کره‌ی جنوبی با نام سی. جی. (CJ ENM Co., Ltd) واگذار شد، یعنی درست همان سالی که فریز سئول در کره جنوبی آغاز به‌کار کرد. البته، اینکه ورود این شرکت کره‌ای در درون سازوکار هلدینگ اِندِوُر به حضور فریز در کره جنوبی ارتباط مستقیم دارد یا خیر، قابل شناسایی نیست. سیاست‌های تنوع‌بخشی فریز به همین‌جا ختم نمی‌گردد و امسال با خرید آرموری شو نیویورک و آرت اِکسپو شیکاگو بستر خود را بیش از گذشته گسترش داده است (نمودار 3).

دورنما

افزایش روزافزون تعداد افراد با دارایی خالص فوق‌العاده بالا (Ultra-High Networth Individuals) در آسیا، در کنار رشد جمعیت هنرمندان و متخصصان، این منطقه را به مکانی جذاب برای فعالیت‌های هنری، به ویژه دادوستد آثار هنری، تبدیل کرده است. بر اساس گزارش سالانه مؤسسه کردیت سوئیس (Credit Suisse) در میان سه کشوری که بیشترین درصد میلیونرها را در خود جای می‌دهند، چین با 9.9% و ژاپن با 5.4% بعد از آمریکا به‌ترتیب در رتبه دوم و سوم قرار دارند (نمودار 4).

بر اساس همین گزارش، از میان مجموع تعداد 246,200 نفر از افراد با دارایی خالص فوق‌العاده بالا در جهان در سال 2021، کشورهای چین با 32,710 نفر و ژاپن با 4,870 نفر در بین بیست کشور جهان با بیشترین افراد ابرثروتمند قرار دارند. در میان اسامی این 20 کشور همچنین نام پنج کشور آسیایی دیگر یعنی هند، کره، هنگ‌کنگ، تایوان و سنگاپور نیز دیده می‌شود. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال 2026، تعداد این دسته از افراد در چین برابر با کل افراد با دارایی خالص فوق‌العاده بالا در اروپا (حدود 60 هزار نفر) خواهد شد.