درباره محسن وزیری مقدم

محسن وزیری مقدم نقاش، مجسمه‌ساز، مدرس و هنرنویس ایرانی در سال 1303 در بهبهان به دنیا آمد. در سال 1323 وارد دانشکده‌ی هنرهای زیبا شد و کارشناسی نقاشی را در 1327 دریافت نمود. پس از پایان تحصیل، مدتی به کار گرافیک مشغول شد و در هنرستان تازه تأسیس پسران و دختران به تدریس پرداخت. با ورود به بخش سمعی-بصری سازمان آمریکایی اصل 4 ترومن در سال 1329 فرصتی را برای نمایش آثارش در انجمن فرهنگی ایران و آمریکا به‌دست آورد؛ نخستین نمایشگاه انفرادی وزیری مقدم در سال 1331 در این مکان برگزار شد و دو سال بعد (1333) دومین نمایشگاه وی در مرکز فرهنگی آلمان ترتیب یافت.
در سال 1334 به ایتالیا رفت و در آکادمی هنرهای زیبا، رُم تحصیل کرد و تا سال 1342، علاوه بر شرکت در سی‌امین بی‌ینال ونیز در سال 1338، در بیش از 30 نمایشگاه‌ در کشورهای ایتالیا، آلمان، انگلستان و آمریکا شرکت نمود. در سال 1343 به تهران بازگشت و به تدریس در هنرستان هنرهای زیبای پسران و دانشکده‌ی هنرهای تزئینی دانشگاه تهران پرداخت. وزیری مقدم از سال 1360 تا زمان وفاتش در سال 1397 در رُم کار و زندگی کرد و نمایشگاه‌های بسیاری را در داخل و خارج از ایران برپا نمود. در سال‌های اخیر نمایش‌های مروری مهمی از آثار این هنرمند پرکار توسط بنیاد هنرمند که در سال 2017 تأسیس شده ترتیب یافته است، از آن جمله‌اند: نمایشگاه‌های مروری از آثار وزیری مقدم در ساتبیز، بنیاد پژمان و گالری صبا در سال 1400.

دوره‌های کاری

محسن وزیری مقدم را بیشتر با نقاشی‌های شنی و مجسمه‌های مفصلی او می‌شناسند. ولی این هنرمند در طول دوران حرفه‌ای فعالیت هنری خود، آزمایش‌گری‌های متعددی را با مواد و رسانه‌های مختلف از جمله کاغذ، مقوا، پارچه، بوم، فلز، چوب و شن و ماسه انجام داده است.

در نقاشی‌های نخستینِ وزیری تأثیراتی از امپرسیونیست و کوبیست دیده می‌شود. در دوره‌ای نیز روی‌آوری به سنت‌های ایرانی در آثارش مشهود است. از میانه‌ی دهه‌ی 1330 و با شروع مجموعه «شکل و فضا» وزیری مقدم جست‌وجو در بافت‌های مختلف را پی گرفت تا به بیان مستقل و انتزاعی دست یابد؛ در غالب آثار این مجموعه هنرمند امواج متحرک و رنگ‌گذاری با چوب را پیش چشم مخاطب می‌آورد. از سال 1339 «کارهای شنی» را با الهام از بداهه‌پردازی‌ها با شن‌های سیاه دریاچه‌ی آلبانو، رُم شروع کرد و آن را تا سال 1340 به اوج رساند. وزیری مقدم در همین دوران مجموعه‌ی مونوتایپ‌ها را پدید آورد که زمینه غالب آثار، از اعلانات و پوسترهای موجود در روزنامه‌ها ایجاد می‌شد.
از سال‎های 1348 ایجاد نقش برجسته‌‌های پلاستیکی و آلومینیومی را آغاز کرد؛ مجموعه‌ آثار «نقش برجسته‌های هندسی» مربوط به همین دوره‌ی کاری اوست. کار با مواد مختلف به ویژه چوب، وزیری مقدم را به‌طور تصادفی به سمت ایجاد مجسمه‌های مفصلی سوق داد و از دل آن مجموعه‌‌ی «هراس و پرواز» را خلق کرد. فرم‌های تیز و برنده در کنار فرم‌های نرم و لغزنده‌ی این نقوش برجسته و حجم‌ها، به فضای دو بعدی نیز راه یافت و تا نیمه‌ی دهه‌ی 1360 هنرمند را درگیر خود ساخت. از بعد از نیمه دهه‌ی 1360 وزیری مقدم به خلق نقاشی‌های آبستره با شیوه‌ی رنگ‌گذاری متفاوت دست زد و این روش را تا دوره‌ی پایانی فعالیت هنریش تا نیمه‌ی سال‌های 1390 پیش برد.

حضور در حراج‌ها

آثار محسن وزیری مقدم از سال 2005 (1383) وارد حراج‌ها شده‌‌اند؛ حراج هنر مدرن و معاصر ساتبیز نیویورک نخستین مزایده‌ای است که در 5 اسفند سال 1383 تابلویی از مجموعه‌ی شنی این هنرمند را به قیمت 600 دلار به فروش رساند. این اثرِ بدون عنوان پس از آن نیز در سه حراج دیگر به فروش رفته است؛ تاریخچه‌ی حضور در حراج‌ها، رشد قابل توجه‌ای را در قیمت نهایی فروش این تابلو نشان می‌دهد؛ به‌طوری‌که، آخرین بار در سال 2022، این نقاشی به قیمت 91/3 هزار دلار در مزایده هنر قرن بیستم خاورمیانه، ساتبیز چکش خورده است.

بر طبق داده‌های گردآوری شده توسط آرتچارت، بیشترین تعداد آثار فروخته‌شده‌ی سالانه از محسن وزیری مقدم 8 قطعه است که در سال‌های 2010، 2021 و 2023 رخ داده است. همچنین، با بررسی نسبت آثار فروخته‌شده به کل آثار ارائه‌شده در حراج‌ها می‌توان معیاری از موفقیت فروش هنرمند به دست آورد. از کل 75 اثر ارائه‌شده در حراج‌ها، 77درصد آن‌ها به فروش رفته‌اند. در طول 18 سال حضور آثار وزیری مقدم در حراج‌ها، 10 سال رکورد فروش صددرصدی ثبت شده است.
موفق‌ترین سال‌ها برای بازار آثار وزیری مقدم از لحاظ مجموع فروش را باید به ترتیب سال‌های 2022، 2021 و 2008 اعلام کرد. سال 2022 با مجموع فروش 432/8 هزار دلار بالاترین سهم را در بین این سال‌ها دارد.
نکته‌ی چشمگیر در مورد آثار عرضه‌شده‌ی محسن وزیری مقدم در حراج‌ها غلبه‌ی ژانری نقاشی است؛ از این لحاظ که هیچ اثر حجمی به غیر از یک نقش برجسته از این هنرمند تاکنون در حراج‌ها حاضر نبوده است.

گران‌ترین اثر محسن وزیری مقدم

نام اثر: پیوستگی × 3
تاریخ خلق: 1342
تکنیک: روغن و شن بر روی بوم
ابعاد: 130*200
قیمت فروخته‌شده: 156/4 هزار دلار
در هنر قرن بیستم خاورمیانه ساتبیز، 1400
پیشینه مالکیت اثر: گالری هور

پیوستگی×3 گران‌ترین و بزرگ‌ترین اثری است که تاکنون از محسن وزیری مقدم در حراج‌ها عرضه شده است؛ این کار شنی چشمگیر یکی از بهترین نمونه‌ها از تکنیک آوانگارد وزیری است که در حراج قرن بیستم خاورمیانه ساتبیز در سال 1400 با قیمت 156/4 هزار دلار دومین اثر گران این مزایده شد.
سال‌های پس از تحصیل وزیری مقدم در رُم پربارترین و تجربه‌گراترین دوران فعالیت‌ حرفه‌ای او بود، یعنی زمانی که او نقاشی‌های شنی خود را خلق کرد. توجه به شباهت‌های سبکی و مفهومی این دسته از آثار وزیری با آثار جاسپر جانز و ریچارد لانگ حائز اهمیت است، چراکه شن‌کاری‌های وزیری پیش از هر دوی آن‌ها خلق شده است.

از زبان محسن وزیری مقدم می‌خوانیم:

روزی[...] به دریاچه‌ی آلبانو، نزدیک رُم، رفته بودیم. ساحل این دریاچه پوشیده از ماسه‌های سیاه بود. [...] در حالی که داشتم با ماسه بازی می‌کردم، اثر انگشتانم روی ماسه و تضاد رنگ سیاه ماسه و پوست بدن، مرا به فکر فرو برد. آنچه را از گفته‌های استادم در ذهن داشتم، در آنجا مشاهده کردم؛ ماده، حرکت و اثری که از ما به جا می‌ماند. بلافاصله خاکبازی دوران کودکی‌ام را به خاطر آوردم. خراش خاک با انگشت یادآور تلاشی است که نیاکانمان هزاران سال پیش برای کندن زمین با پنجه‌شان به کار می‌بردند. [...] کمی ماسه در کیسه‌ای ریختم و با خودم به رُم بردم. ماسه را کف اتاق ریختم. با انگشت شیارهایی روی آن پدید می‌آوردم؛ فرم‌هایی گاه زیبا و گاه تکان‌دهنده ایجاد می‌شد. از آن به بعد ابزار کارم تغییر کرد؛ به جای قلم‌مو از انگشت استفاده می‌کردم و به جای رنگ، ماسه به کار می‌بردم.

از کتاب یادمانده‌ها، محسن وزیری مقدم.

مجموع فروش سالانه‌ی آثار محسن وزیری مقدم  در خانه‌های حراج‌ (2006 – 2023)

در سال 2008 با آغاز فعالیت خانه‌های حراج مطرح در دبی، بازار هنرمندان ایرانی به رشدی بی‌سابقه رسید. آثار محسن وزیری مقدم هم از این افزایش فروش بی‌بهره نبود. چنانچه در نمودار روشن است، در سال 2008 اولین رکود قیمتی این هنرمند با مجموع فروش 168.5 هزار دلار ثبت شده است. در این سال هر 4 اثر راه‌یافته به حراج او فروش رفته است. این صعود ناگهانی که بیش از خودانگیخته‌بودن بر موج گسترش بازار منطقه سوار بود، ادامه نیافت. در سال 2009 از فقط 2 اثر از 6 اثر وزیری مقدم در حراج‌ها فروخته شد. در سال بعد تلاش برای بازگشت به اوج پیشین ادامه داشت. 10 اثر از او وارد حراجی‌ها شد و 8 اثر هم فروخته شد. اما مجموع فروش این 8 اثر، یک‌پنجمِ مجموع فروش 4 اثر در 2008 بود. پس از این دوره، بازار هنرمند به تثبیت رسید.
سال‌ 2017 به خواسته‌ی وزیری مقدم و پسرانش بنیاد محسن وزیری مقدم تأسیس شد. می‌توان نتیجه گرفت بازار هنرمند در این سال تحت‌تأثیر همین رخداد بوده که هر سه اثرش در حراج به فروش رفته و مجموع فروش هم پس از 8 سال با رشدی 100درصدی همراه بوده است. در سه سال اخیر نیز رشد چشمگیری در فروش آثار این هنرمند مشاهده می‌شود. مجموع فروش آثار او در سال 2021 نسبت به سال قبل 8 برابر شده است و این روند صعودی در سال بعد نیز تکرار شده است. از بررسی‌ها چنین برمی‌آید که برگزاری چند نمایشگاه مروری از آثار وزیری مقدم در ساتبیز، بنیاد پژمان و گالری صبا در سال 2021 از عوامل این رشد عجیب بوده است.

عملکرد آثار فروخته شده در برابر برآوردها (2006 – 2023)

میزان تقاضا برای آثار هنرمند و کشش بازار او در این نمودار قابل رهگیری است. علاوه بر اینکه حجم آثار فروخته‌نشده در هر سال مشخص است، با نگاه به نمودار می‌توان فهمید در چه سال‌هایی آثار وزیری مقدم بیشتر یا کمتر از انتظار کارشناسان حراج به فروش رسیده است؛ یعنی فروش در بازه‌ی برآورد، بالاتر از این بازه و یا پایین‌تر از آن. هرچه تقاضا برای آثار هنرمند بیشتر باشد، آثار در قیمت‌های بالاتری نسبت به برآورد فروخته می‌شوند و حجم رنگ‌های آبی و سبز در نمودار بیشتر خواهد بود.
به طور کلی، نمودارِ عملکرد هنرمند در قیاس با برآورد کارشناسان نشان می‌دهد که رفته‌رفته قیمت‌های محسن وزیری مقدم حدود معین و پیش‌بینی‌پذیری یافته است. به عبارت دیگر با این روند، به ندرت شاهد افزایش‌ قیمت هیجانی و غیرمنتظره‌ی آثار او خواهیم بود و اغلب آثار او در بازه‌های برآوردی یا بیش از برآوردها به فروش خواهند رسید. شایان ذکر است افزایش تعداد آثار به‌فروش‌نرسیدۀ این هنرمند در سال‌های اخیر به دلیل افزایش عرضۀ این آثار در بازار بوده است.

تعداد و مجموع ارزش آثار در بازه‌های قیمتی (2006 – 2023)

تاکنون 75 اثر از محسن وزیری مقدم در خانه‌حراج‌ها ارائه‌ شده است. حدود 40درصد از این آثار در بازه‌ی 10 تا 50 هزار دلار چکش خورده‌اند. مجموع فروش آثار در این بازه به رقم 794 هزار دلار رسیده است که حاصل از فروش 29 اثر است. در مرتبه‌ی بعدی فروش، آثار 50 تا 100 هزار دلاری قرار دارد که از فروش 10 اثر، رقمی معادل 613 هزار دلار حاصل شده است. براساس همین الگو احتمال فروش آتی آثار او در این بازه‌های قیمتی بیش از سایر بازه‌هاست. تغییراتی که در آینده محتمل است بیش از هرچیز وابسته به میزان عرضه‌ی آثار و تلاش برای افزایش تقاضای آثار او دارد. روند افزایش بی‌سابقه‌ی فروش آثار وزیری مقدم در چند سال اخیر، نشان از رویکردی موفق در بازارسازی برای او دارد که احتمالاً با وجود بنیاد محسن وزیری مقدم ادامه‌دار هم خواهد بود. 

عملکرد آثار در خانه‌های حراج مختلف (2006 – 2023)

تا به امروز آثار محسن وزیری مقدم به ترتیبِ حجم فروش در این خانه‌های حراج فروخته شده‌اند: تهران، ساتبیز، کریستیز، بونامز، میلون و شانونز. مجموع فروش آثار او به طور حدودی، در حراج تهران 535 هزار دلار، در ساتبیز 486 هزار دلار و در کریستیز 236 هزار دلار است. با این حال، فقط در سه خانه‌ی حراج تهران، کریستیز و شانونز نرخ فروش آثار 100درصد بوده است.
حراج تهران با داشتن بیشترین حجم فروش، بیشترین تعداد اثر ارائه شده و نرخ فروش صددرصدی جایی مطمئن برای فروش آثار وزیری مقدم محسوب می‌شود. در مقام مقایسۀ حراج‌های بین‌المللی، هرچند حجم فروش در کریستیز حدوداً نصف ساتبیز است، اما در کریستیز شانس چکش‌خوردن اثر و احتمال فروش در بازه‌ای بالاتر از برآورد بیشتر است. آثار وزیری مقدم در 6 خانه‌ی حراج کوچک‌تر هم ارائه شده، اما هیچ‌کدام به فروش نرسیده است. به عبارتی، آثار این هنرمند در خانه‌های حراج مطرح شانس بیشتری برای فروش دارند.