بررسی بازار هنر واحد خاکدان

درباره واحد خاکدان

میراث تئاتری پدر، خاطرات سرزمین مادری و تجربه‌ی این مهاجرت با مختصات نمایشی و روایی نقاشی‌های او پیوندی عمیق دارد. واحد خاکدان در دوره‌ی اول آثارش به شیوه‌‌ای انتزاعی کار می‌کرد اما پس از فراغت از دانشگاه به سمت نوعی سورئالیسیم سوق پیدا کرد. با فرارسیدن موسم انقلاب و جنگ، تحت تأثیر حال و هوای آن روزگار، با رویکردی واقع‌گرایانه و بیانی تمثیلی آثاری با مضامین اجتماعی خلق کرد. اما تابلوهای طبیعت ‌بی‌جان‌، مشهورترین آثار خاکدان متعلق به دوره‌ی پس از مهاجرت و اقامت او در آلمان است. انباشتگی اجسام، سکون و فضای محدود از ویژگی‌های شاخص این دوره از نقاشی‌های واحد است.
خاکدان روی داستان‌های شخصی تمرکز می‌کند و به نشانه‌ها و جزئیات ارزش مضاعفی می‌بخشد. اینگونه، تکه‌های درهم‌شکسته‌ی خاطره را در فضایی محدود گرد هم می‌آورد و این مجمع را در مسیر عبور زمان قرار می‌دهد. خاکدان از موضعی نوستالژیک به خاطرات گذشته می‌نگرد یا به‌ تعبیر دیگر به‌واسطه‌ی اشیاء به گذشته می‌اندیشد. اشیاء متعلق به دوره‌های مختلف زندگی خود را در قاب‌هایش تلنبار می‌کند و تجارب زیسته‌ی خود را با لحنی سمبولیک در قالب عناصری می‌ریزد که باری از حسرت و اندوه را به دوش می‌کشند. «چمدان‌ها، قاب عکس، قفسه‌ی چوبی، کت و شلوار، ملافه، بسته‌های روزنامه، عروسک و بسیاری اشیاء دیگر که گویی در طی سال‌ها در کنج انباری تلنبار شده و به یادگار مانده‌اند». او با اتکا به فنون فوتورئالیستی‌ و بهره‌گیری از گزینه‌های رنگی و بافت‌ها، جلوه‌ای از غبار کهنگی بر تصاویر می‌نشاند و اشیائی عتیق، هاله‌مند و بت‌واره (فتیشیستی) می‌آفریند. بت‌هایی که در گذر زمان دچار ویرانی و کهنگی شده‌اند و خود این ویرانی بر هاله‌ی گِرد هر یک از آن‌ها و تقدسشان افزوده و آن‌ها را خواستنی‌تر و دست‌نیافتنی‌تر می‌کند.
با‌ این‌ همه، واحد به دنبال بازسازی تاریخچه و گذشته‌ی شخصی یا ملی خود نیست. وطن برای خاکدان به یک جای متغیر و مبهم تبدیل شده است. جایی هم‌زمان در ایران و آلمان، گذشته و حال، رویا و واقعیت. و این وضعیت بینابینی در همه‌ی ابعاد تابلوهای‌ او رخنه کرده است. مجابی درباره‌ی این آثار می‌نویسد: «خاکدان با پرداختی واقع‌گرا، به جهانی خیره شده و از آن روایت دارد که نمی‌تواند چندان واقعی و طبیعی باشد؛ بلکه جهانی است از واقعیت که در خیال مانده است، در تخیل رشد کرده و در خاطرات هنرمند، خود را بیان می‌کند». شخص خاکدان نیز کارهای خود را این‌گونه تعبیر می‌کند: «کودکی، گذرا بودن زمان، ابدی نبودن اشیاء و انسان‌ها، مکان‌ها و اشیاء رهاشده و مهم‌تر از همه بازی با تاریخ هنر.»

حضور در حراج‌ها

اولین حضور واحد خاکدان در حراج‌ها به آذر 1387 (نوامبر 2008) و خانه‌حراج بونامز بازمی‌گردد.

مجموع فروش آثار در خانه‌حراج‌ها
358,225 دلار
تعداد آثار در حراجی‌های بین‌المللی
28
نرخ فروش آثار
64%
میانگین رشد آثار
58%
تعداد آثار در حراج تهران
8
مجموع فروش در حراج تهران
273,859
تعداد نمایشگاه‌های انفرادی
بیش از 32 نمایشگاه

آثار او تاکنون 28 مرتبه در حراج‌های داخلی و خارجی حضور یافته و 64 درصد از آثارش در حراج‌های بین‌المللی به فروش رسیده است.

امپراتور مطرود
رنگ روغن روی بوم
ابعاد: 120*160 سانتیمتر
قیمت فروخته‌شده: 68000 دلار

گرانترین اثر واحد خاکدان، تابلوی نقاشی‌ای با عنوان «امپراتور مطرود» (1396) است که مرداد 1400 در چهاردهمین دوره‌ی حراج تهران به مبلغ 68000 دلار چکش خورده است. در این تابلو که در دو دوره‌ی حراج حضور داشته، خرت‌و‌پرت‌ها، تکه‌های چوب، خاشاک و پارچه‌های ژنده به‌نحوی کنار هم قرار گرفته‌اند که شبح پادشاهی بی‌تاج و تخت را در خاطر تداعی می‌کنند. اگرچه خاکدان از نسل هنرمندان پیش از انقلاب است و این شیوه‌ی کاری را از دهه‌ها قبل آغاز کرده و در آثار خود از فنون نقاشی کاملاً بازنمایانه و پیشامدرنیستی بهره می‌گیرد، اما همین بهره‌گیری از فنون کلاسیک و درآمیختن آن با جنبه‌های مفهومی و معناشناختی نو، آثار او را با معیارهای هنر معاصر هم‌ساز کرده است. هم‌سازی با تحول چارچوب‌ها و ارزش‌ها در هنر معاصر سبب نوزایی آثار خاکدان شده و او را به شکل فزاینده‌ای مورد توجه خریداران هنر قرار داده است. از این رو آثار خاکدان در سال‌های اخیر مارکت رو‌به‌رشدی داشته است.
لازم به ذکر است که اغلب آثار او در خانه‌حراج‌های معتبری نظیر کریستیز، بونامز، تهران و فن‌هام چکش خورده‌اند.

مجموع فروش سالانه‌ی آثار واحد خاکدان در خانه‌حراج‌ها

فروش آثار واحد خاکدان، از سال 2016 به این‌سو روندی رو‌به‌رشد و صعودی داشته و اوج فروش آثار او در این مسیر در سال 2021 رقم خورده است. در این سال سه اثر او در خانه‌حراج تهران و خانه‌حراجی آلمانیِ «دروهر» عرضه شده و مجموع فروشی بالغ‌بر 129 هزار دلار را برای این هنرمند به ثبت رسانده است. با وجود اینکه در سال 2010، 5 اثر از او در خانه‌حراج‌ها ارائه شده بود و از این میان تنها دو اثر به فروش رسید، اما همین فروش محدود مجموع فروشی هفت هزار دلاری را به همراه داشت. ‌با توجه به این نکته که ابعاد آثار او در سال 2021 و 2010 شباهت زیادی به هم داشته، و با در نظر گرفتن ارزش آثار هنرمند در سال‌های مذکور، رشد چشمگیر مارکت هنری خاکدان روشن‌تر می‌شود.

نرخ فروش آثار واحد خاکدان در حراج‌ها

با مرور نمودار فروش آثار واحد خاکدان آشکار می‌شود که آثار او جز سال 2010، به نسبت تعداد عرضه با فروش حداکثری روبرو بوده، و این نشان از میزان محبوبیت آثار او در میان خریداران هنر دارد. همچنان‌که این میزان از رشد در سه سال اخیر مشهودتر بوده است. آمارهایی نظیر فروش صددرصدی آثار و چکش خوردن کلیه‌ی آثار با قیمتی بالاتر از ارزش بیشینه‌‌ای که کارشناسان حراج تخمین زده‌اند‌، مؤید رونق بازار این هنرمند در سه سال اخیر است.
بررسی رفتار خریداران آثار خاکدان در حراج‌ها نشان می‌دهد که نرخ فروش آثار خاکدان در طی 14 سال گذشته همواره مثبت بوده است، به استثنای سال 2015 که تنها یک اثر از او در خانه‌حراج‌ فن‌هام عرضه شده و به فروش نرسیده است. هرچند که این نمودار را باید بر اساس میزان برآوردهای اولیه و ارقام مورد انتظار کارشناسان حراج سنجید تا به درک روشن‌تری از داده‌های مذکور دست یافت.

مجموع تعداد و ارزش آثار خاکدان در بازه‌های قیمت

از 28 اثر خاکدان که در خانه‌حراج‌ها ارائه‌ شده‌اند، 9 اثر در باز‌ه‌ی 0 تا 10 هزار دلار و با مجموع ارزش 43 هزار دلار و 7 اثر در بازه‌ی 10 تا 50 هزار دلار و با مجموع فروشی برابر با 189 هزار دلار به فروش رسیده‌اند؛ از این نظر بیشترین مجموع فروش او در این سال‌ها متعلق به آثاری با قیمت 10 تا 50 هزار دلار بوده است. براساس همین الگو می‌توان گفت که احتمال فروش آتی آثار او در همین بازه‌‌ی قیمت بیش از سایر بازه‌هاست. هرچند این ارقام بسته به این‌که آثار چه ابعادی دارند یا متعلق به کدام مجموعه‌ی هنرمند هستند نیز متغیر خواهد بود. در پیش‌بینی آینده‌ی بازار هنرمند نباید شرایط جانبی همچون مدیوم هنری، قیمت کارشناسی اولیه در حراج، تعداد آثار ارائه‌شده‌، برگزاری آنلاین یا سالنی حراج‌ها، اعتبار خانه‌حراج و کشور برگزارکننده‌ی حراج را نادیده گرفت؛ همچنان‌که بیشترین فروش واحد خاکدان در حراج‌ها عموماً با دو خانه‌حراج کریستیز و تهران بوده است. سایر حراج‌های بین‌المللی از جمله خانه‌حراج‌هایی در فرانسه، ایتالیا، ژاپن و استرالیا نیز آثار او را به صورت محدود عرضه کرده‌اند.