اثر دو لَتی پیش ­رو با عنوان «سال صفر، سال یک» به یکی از مهم‌­ترین مجموعه آثار آیدین آغداشلو با عنوان «خاطرات انهدام» تعلق دارد. به موجب اهمیت این مجموعه، پیش‌تر نمونه­‌هایی از آن در سومین حراج تهران (۱۳۹۳)، حراج بونامز لندن (بخش هنر جهان عرب و هند، آپریل ۲۰۱۴) و نیز حراج کریستیز دوبی (بخش هنر مدرن و معاصر ایران، ترکیه و جهان عرب، اکتبر ۲۰۱۱) ارایه و با موفقیت به فروش رسیده است. آغداشلو در اوایل دهه ۱۳۵۰، متأثر از هنر رنسانس و نگاه جستجوگر خود به عرصه­‌های تاریک تاریخ هنر، آفرینش مجموعه خاطرات انهدام را آغاز کرد. او درباره خلق این مجموعه می­‌نویسد: «دوره خاطرات انهدام از سال ۱۳۵۳ شروع شد و به تخریب و از شکل انداختن نقاشی­‌های رنسانسی گذشت. از این زمان، نقاشی­‌های قرون پانزدهم و شانزدم اروپا شدند الگوی کارم و به جای اینکه به نظاره انهدام ارزش­‌های زمانه­‌ام بنشینم، خاطرات انهدامی را تصویر کردم که از نابجایی ارزش­‌های اصیلی حکایت می‌­کردند که در روزگار ما مجال وجود نداشتند و دوام و تاب نمی‌­آوردند، و اشاره داشتم به عصری که در هتاکی و تخریب حد نمی‌شناخت و در هوای عفنش هر فرشته در چشم به هم زدنی پژمرده و خاکستر می­‌شد. مثل آن صحنه کشف نقاشی‌های دیواری باستانی در فیلم رم فدریکو فلینی که نقاشی­‌ها به محض تماس با هوای مسموم، رنگ می­‎‌باختند و محو می‌شدند»[۱].
 این مجموعه بر اساس تقابل کمال­‌گرایی و گرایش به اضمحلال و زوال شکل گرفته است. در این شرایط نوعی پارادوکس تصویری آفریده می­‌شود تا در ورای آن کنایه‌ها و اشاراتی به میان آید. در هر دو تابلو، پیکره­ای دیده می­‌شود که علیرغم داشتن فیگور و اندامی فاخر، به سری چوبی رسیده است. هر دو اثر از طرفی شکوه فیگورهای مجلل و فخیم رنسانسی را یادآور می‌­شوند و از طرف دیگر زوال یکباره چیزی ارجمند یا امری پُربها را به نمایش می­‌گذارند. نقاش با نوشتن واژه­‌ای در پایین اثر، علاوه بر ادغام نشانه­‌های متنی و تصویری، زمان را نیز به چالش می‌­کشد و بیننده را با ابهامات تاریخیِ تنیده در هویت اثر تنها می­‌گذارد. عناصر رایج نقاشی آغداشلو در این اثر نیز کاملاً مشهود هستند: فضایی رنسانسی، جمجمه­‌ای سورئالیستی از تکه چوبی سخت و سال‌خورده، پس‌زمینه­‌ای که یادآور منظره­‌پردازی­‌های شمال اروپا یا منطقه فلاندر است، پرداختِ به غایت ظریف و پر جزییات البسه و واژه­ا‌ی که نهیب نهایی را بر اندیشه انسان اکنون فرود می­‌آورد. در واقع کلمه Anno یا به عبارت کامل‌تر «انو دمینی» (Anno Domini) در فرهنگ و الهیات مسیحی به مبدأ تاریخ مسیحیت پس از میلاد مسیح اشاره دارد.
 آنچه که آغداشلو نقاشی می‌کند، نه پرتره و نه انهدام آن، بلکه در واقع خودِ «نقاشی» است، در مقام یک میراث گران‌سنگ که «نشانه»ای‌ است از یک مفهوم کلی تمدنی. او در واقع نه یک شخصیت رنسانسی یا صفوی، بلکه یک نقاشی کلاسیک غربی یا ایرانی را دوباره نقاشی می‌کند. نقاشی کردن نزد او یک ژست یا رفتار است به صورت یک کنش ویرانگر که تصویر را به یک نشانه و نقاشی دقیق آن را به یک بهانه برای بیان مفهومی تراژیک تبدیل می‌کند. گویی فراتر از پرتره‌ها و نگاره‌ها، این رفتار نمادین هنرمند با آن‌هاست که ما را به مفهوم اصلی کار او نزدیک می‌کند. او در پی رعایت اصول مدرنیستی در نقاشی نبوده بنابراین برای او که به جایگاه نقاشی در یک پهنه عمومی تمدنی و از منظری پست مدرنیستی می‌اندیشد، وفاداری محض به تکنیک و تحمل مشقت نقاشی در پی چه انگیزه‌ای صورت می‌گیرد؟ آغداشلو آنچنان مسحور گذشته‌های طلایی است که صرفاً احترام وافر و تمجید بی چون‌و‌چرای آن را وظیفه خود می‌شناسد. روایت او از عصر کلاسیک، نه سمبولیک است و نه فرمالیست، بلکه بازتاب یک حیرت و افسون‌زدگی است. نقاشی او محو کمال سحرانگیز اعصار گذشته است. وی خود معترف است که مشعوف به مهارت تکنیکی‌اش نیست تا مثلاً «کافی بنویسد که به عالمی بیارزد»[۲]. اگر چنین است، تنها می‌ماند تزکیه و مراقبه‌ای که از رهگذر این نقاشی بر او بروز می‌یابد و البته انگیزه‌های دیگری که به نارضایتی‌های او از زمانه مربوط شده و با رفتار عصیانی و ستیزه جویانه‌اش قابل توضیح است.
نقاش در این جهان‌بینی، در فضای بیکرانی از قابلیت­‌های بصری تاریخ هنر غوطه می­‌خورد و بیننده را با خود به این پارادوکس تصویری می­‌کشاند تا لحظه­‌هایی را بیافریند و در آنی به انهدام بکشاند.

[۱]. آغداشلو، آیدین. دیباچه مجموعه نقاشی­‌ها، رشد آموزش هنر، زمستان ۱۳۸۱، ش۲، ص ۴۵.
 [۲]. آغداشلو، آیدین، سایت شخصی هنرمند.