صحنه هنر در ایران در سه ماهه نخست سال ۱۴۰۴ (مارس تا ژوئن ۲۰۲۵)، شاهد مجموعهای از رویدادهای هنری و تجاری متنوع بود؛ حراج تهران در 1 خرداد برگزار شد؛ مزایده این دوره به هنر مدرن و معاصر ایران اختصاص داشت و 100 اثر از 97 هنرمند ایرانی را زیر چکش برد. گالریها در داخل هم به نمایش آثار اساتید مدرن و معاصر و هنرمندان جوان پرداختند: کارنمای فردی «دیوهای مقدس» از علی اکبر صادقی در گالری ایرانشهر، «سایه و نور» از جواد قنبرپور در طراحان آزاد، «کجتابی» از بزرگمهر حسینپور در گالری سهراب و «بعد از آن» از حانیه سلطانی در باوان از این نمونهها هستند.
در خارج از ایران آرتفرها، حراجها و برخی کارنماها نیز جریان داشت که میزبان هنرمندان و گالریهای ایرانی بود. مثلاً، در بخش آرتفرها، گالری دستان در سه رویداد مهم بهار حضور پیدا کرد: آرتبازل هنگکنگ، فریز نیویورک و آرت دبی -همچنین، در بحبوحه جنگ (23 خرداد-3 تیر 1404) با اثری از نیکزاد نجومی در بازل سوشال کلاب. آرتفرهای ولتا بازل و نادا نیویورک هم نقاشیهایی از عظیم مرکباتچی (که به دلیل شرایط جنگ تنها با پوستر آثارش در غرفه گالری مژده حاضر شد)، آیسی و سوت و فاطمه کاظمی را در خود جای دادند.
.jpg)
در بهار 1404، همراه با بیستوسومین دوره از حراج تهران، نزدیک به 70 مزایده از طریق 51 حراجخانه در 40 شهر دنیا به عرضه آثار ایرانیان پرداختند. در بین این حراجها، سه حراج تخصصی هنر مدرن و معاصر خاورمیانه نیز توسط ساتبیز، کریستیز و بونامز در دبی و لندن برپا شد و قطعاتی از هنرمندان ایرانی در آنها به فروش رفت. درآمد حاصل از فروش آثار ایرانیان در تمامی این مزایدهها به رقمی حدود 4 میلیون دلار رسید، جالب آنکه نیمی از ارزش کلی، حاصل از فروش آثار 8 هنرمند بود.
در ادامه جزئیات بیشتری از عملکرد هنر ایرانیان در بازار ثانویه یا همان حراجها در بهار ۱۴۰۴ خواهید خواند.
بررسی جمعیتشناختی؛ سهم هنرمندان مرد، زن، زنده و متوفی
در سهماهه نخست سال جاری، روی هم رفته ۲۵۰ اثر از ۱۵۲ هنرمند ایرانی در مزایدهها ارائه شد. نرخ فروش آثار 65/2درصد و ارزش فروش کلی به چیزی حدود ۴ میلیون دلار رسید. میانگین سنی هنرمندانی که آثارشان در این دوره زیر چکش رفت، ۶۲ سال محاسبه میشود که از این میان، ۷۰درصد را هنرمندان مرد و ۳۰درصد را هنرمندان زن شکل دادهاند. نسبت حضور هنرمندان متوفی به زنده نیز ۲۰ به ۸۰درصد گزارش میشود.
آثار هنرمندان مرد، بیشترین سهم از ارزش حاصلشده را به خود اختصاص داد و نزدیک به 3/6 میلیون دلار، معادل ۹۰درصد از کل فروش، را با نام خود ثبت کرد. در مقایسه، اگرچه تنها ۲۰درصد از هنرمندان حاضر در مزایدهها در قید حیات نبودند، اما آثار این گروه توانستند ۴۴درصد از ارزش کل فروش را به خود اختصاص دهند؛ سهمی قابلتوجه در برابر سهم حضور آنها.
عملکرد هنرمندان: تمرکز ارزش معاملات بر تعداد محدودی از نامهای بزرگ
دادههای آرتچارت از حراجهای برپاشده در بهار ۱۴۰۴ نشان میدهد که ارزش کلی فروش بازار هنر ایران بهشدت متمرکز بر آثار تعداد محدودی از هنرمندان شاخص بوده است. دقیقتر آنکه،
- آثار ۱۰۳ هنرمند در بازه زیر ۵۰ هزار دلار فروخته شد و حدود یک میلیون دلار به ارزش کل بازار افزود؛
- در سطح بالاتر، ۱۴ هنرمند که آثارشان بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار دلار به فروش رفت، در مجموع حدود یک میلیون دلار دیگر حاصل کردند؛
- دو میلیون دلار باقیمانده از فروش آثار تنها ۸ هنرمند بدست آمد.
این ارقام نشان میدهند که اگرچه طیف گستردهای از هنرمندان در حراجها حضور مییابند، اما بخش عمدهای از درآمد بازار در اختیار نامهای تثبیتشده است.
در میان پرفروشترین هنرمندان ایرانی، حسین زندهرودی با فروش چهار اثر و نرخ فروش 100درصد، در صدر قرار گرفت و مجموع فروش آثارش به ۴۲۷ هزار دلار رسید. پس از او، بهمن محصص با فروش ۳۲۳ هزار دلار و مسعود عربشاهی با ۲۵۳ هزار دلار دوم و سوم شدند. در میان هنرمندان زن، منیر فرمانفرماییان با مجموع فروش ۹۹ هزار دلار موفقترین چهره از لحاظ ارزش فروش حاصلشده بود.
چند هنرمند زیر ۴۰ سال نیز با حضور در حراجها و فروش آثارشان نام خود را در این فصل بهعنوان جوانترینها به ثبت رساندند: امین منتظری، محمد طباطبایی، محمدحسین آریایی و گلسا گلچینی از جمله این چهرهها هستند.
حراجخانهها و شهرها
در بهار امسال، ۵۱ حراجخانه در حدود 70 مزایده در ۴۰ شهر جهان به عرضه آثار هنرمندان ایرانی پرداختند. از این بین، تنها ۲۹ حراجخانه موفق به ثبت فروش شدهاند. از نظر ارزش حاصلشده، حراج تهران در جایگاه نخست قرار گرفت و پس از آن به ترتیب ساتبیز، فیلیپس، کریستیز و بونامز بیشترین سهم بازار هنر ایرانیان را به خود اختصاص دادند.
بهعلاوه، فعالیت بازار در تعداد محدودی از شهرها موفقیتآمیز بود. تهران با درآمدی حدود ۲/۲ میلیون دلار در صدر قرار گرفت. پس از آن لندن و نیویورک بالاترین فروش را داشتند. همچنین، شهرهای دبی، پاریس و هنگکنگ هرکدام بالای ۱۰۰ هزار دلار فروش را در این دوره به ثبت رساندند.
تقسیمبندی کانالهای فروش نشان میدهد که مزایدههای حضوری سهمی غالب دارند: از مجموع ۷۰ مزایده برگزارشده، تنها ۸ مزایده بهصورت آنلاین ترتیب یافت و سهم این مزایدهها در ارزش کلی حدود ۸درصد بود.
رسانهها و عملکرد آنها
در بهار ۱۴۰۴، در مجموع ۲۵۰ اثر از هنرمندان ایرانی در حراجهای داخلی و بینالمللی عرضه شد که از این میان، ۱۶۳ اثر به فروش رسید و نرخ فروش این فصل را به 65/2 درصد رساند. میانگین قیمت آثار فروختهشده در این دوره حدود 24/5 هزار دلار برآورد میشود.
آثار عرضهشده در این فصل، طیف متنوعی از رسانهها از جمله نقاشی بهاضافه نقاشیخط، حجم، عکاسی، چاپ، کولاژ و طراحی را دربرمیگرفت. در میان این رسانهها، نقاشی با فاصله قابلتوجهی بیشترین سهم را در تعداد و در ارزش فروش کلی بدست آورد؛ بیش از ۱۶۰ اثر نقاشی در این فصل زیر چکش رفت که با نرخ فروش ۶۸درصد، مجموع ارزش دلاری آن به حدود 2/8 میلیون دلار رسید.
از نظر نرخ فروش، آثار طراحی بهترین عملکرد را در میان رسانههای فوق داشتند و با ۸۲درصد، بالاتر از سایر گروهها قرار گرفتند. همچنین در شاخص میانگین قیمت آثار فروختهشده، کولاژ پیشتاز بود و با میانگین حدود 34/4 هزار دلار در صدر قرار گرفت.
این روند نشان میدهد که در حالیکه نقاشی همچنان مهمترین و پرتقاضاترین رسانه در بازار ثانویه هنر ایرانی است، سایر دستههای کوچکتر نظیر طراحی و کولاژ نیز در برخی شاخصهای کلیدی، عملکرد چشمگیری داشتهاند؛ موضوعی که میتواند نشانهای از تغییر تدریجی ذائقه و نگاه دقیقتر مجموعهداران به این حوزهها تلقی شود.
گرانترین آثار فروختهشده
بدون عنوان (جغد، 1366) بهمن محصص
فروختهشده: 203/2 هزار دلار در حراج مدرن و معاصر خاورمیانه، ساتبیز
11 اردیبهشت 1404، لندن
اندام (1350)، حسین زندهرودی
فروختهشده: 178/7 هزار دلار در بیستوسومین دوره از حراج تهران
1 خرداد 1404، تهران
اسممو بگو (1392)، علی بنیصدر
فروختهشده: 171/4 هزار دلار در حراج روز هنر مدرن و معاصر بخش بعدازظهر، فیلیپس
24 اردیبهشت 1404، نیویورک
