براساس آنچه حمید کشمیرشکن در کتاب «کنکاشی در هنر معاصر ایران» (1396) مطرح می‌کند، سرآغاز کاربست اشکال متنوع خط‌نگاری در هنر ایران به آثار پیشگامان نهضت سقاخانه یعنی افرادی چون شارل حسین زنده‌رودی، پرویز تناولی و فرامرز پیلارام باز می‌گردد، اما در امتداد مسیر، گونه‌های متفاوتی از استفاده از خط ظهور کرد و هنرمندان سقاخانه را از باقی هنرمندانی که از خط در کارشان بهره می‌بردند جدا ساخت. افراد فوق‌الذکر شیوه‌های لتریستی را در آثار خود به‌کار بردند، درحالی که پیشگامان دیگر نظیر محمد احصایی، رضا مافی و نصرالله افجه‌ای تا حدودی به قواعد و اسلوب خوشنویسی سنتی پایبند ماندند.
از میانه سال‌های 2000، با ورود حراج کریستیز به خاورمیانه خرید و فروش آثار هنری ایران رونقی تازه یافت و در این بین، آثار خط‌نگارانه هنرمندان ایرانی با استقبالی بی‌نظیر روبه‌رو شد. یکی از مثال‌های بارز این مورد حراج کریستیز دبی در سال 2008 است که ده اثر گران‌قیمت این حراج هنرهایی ملهم از خط متعلق به هنرمندان ایرانی بودند. بااین‌حال، داده‌های آرتچارت در زمینه فروش آثار خط‌نگاری حاکی از آن است که مجموع فروش این دسته از آثار در سطح کلیه حراج‌ها با یک سیر نزولی همراه بوده است (نمودار1).
با تعداد آثار ارائه شده و فروخته شده. از 2006 تا آگوست 2023. منبع: آرتچارت.
با تعداد آثار ارائه شده و فروخته شده. از 2012 تا آگوست 2023. منبع: آرتچارت.
در رابطه با فروش آثار خط‌نگاری نو در حراج تهران این قضیه تا حدی متفاوت است؛ داده‌های گردآوری شده توسط تیم آرتچارت نشان می‌دهد که بازار آثار خط‌نگارانه در ایران به نسبت آثار ارائه شده وضعیت خوبی را تجربه می‌کند (نمودار 2 و جدول 1).
|
سال |
قیمت فروش (دلار) |
تعداد آثار فروخته شده |
تعداد آثار ارائه شده |
|
2012 |
168,266 |
15 |
15 |
|
2013 |
356,910 |
12 |
12 |
|
2014 |
702,810 |
14 |
14 |
|
2015 |
550,750 |
19 |
19 |
|
2016 |
1,535,863 |
21 |
21 |
|
2017 |
791,974 |
7 |
7 |
|
2018 |
859,366 |
22 |
23 |
|
2019 |
1,010,953 |
23 |
24 |
|
2020 |
446,647 |
14 |
15 |
|
2021 |
694,168 |
16 |
16 |
|
2022 |
1,020,337 |
12 |
12 |
|
2023 |
556,345 |
7 |
7 |
نسبت میزان فروش آثار خط‌نگاری به میزان کمینه‌ها و بیشینه‌ها در کلیه حراج‌ها در مقایسه با حراج تهران
تعداد کل آثار خط‌نگارانه ارائه شده از هنرمندان ایرانی در حراج‌ها تا سال 2023 به 957 عدد می‌رسد که مجموع فروش 49 میلیون دلار را به‌دست آورده است. این رقم کمی بیش از جمع کمینه‌ها به رقم 43 میلیون دلار است. از این تعداد، 185 عدد از آثار در حراج تهران (تا هفدهمین حراج تهران) ارائه شده‌‌اند که میزان فروش 8,7 میلیون دلار را حاصل کرده است. این رقم نزدیک به جمع بیشینه‌ها به رقم 8,9 میلیون دلار است.
مارکت خط‌نگاری در 12 ماه گذشته (آگوست 2022 - آگوست 2023)
مجموع فروش آثار خط‌نگارانه در حراج‌ها در 12 ماه گذشته 850 هزار دلار بوده که نرخ رشد سالانه منفی 52% را تجربه کرده است. در میان 10 اثر گران فروخته شده در حراج‌ها در 12 ماه گذشته نیز تنها یک اثر خط‌نگاری یافت می‌گردد. این اثر با نام «اندام» از حسین زنده‌رودی است که در هفدهمین حراج تهران به قیمت 227,4 هزار دلار فروش رفته است.
چهار یافته کلیدی در رابطه با آثار خط‌نگاری نو
در این بخش به گرانترین آثار خط‌نگارانه در حراج‌ها در مقایسه با حراج تهران می‌پردازیم و پنج هنرمند خط‌نگار پرفروش ایرانی در حراج‌ها (جدول 2) و پنج کشوری که در این ژانر بیشترین فروش را داشته‌اند (جدول 3)، معرفی می‌کنیم.
1. سه اثر گران ایرانی در حراج‌ها (بر اساس قیمت دلاری)
1.چارباغ (1359)، حسین زنده رودی، فروخته شده: 1,6 میلیون دلار
2. او بخشاینده است (1383)، محمد احصایی، فروخته شده:1,1 میلیون دلار
3. ضیافت (1388)، محمد احصایی، فروخته شده: 662 هزار دلار
2. سه اثر گران در حراج تهران (براساس قیمت دلاری)
1. لا+لا+صر (1351)، حسین زنده‌رودی، فروخته شده: 440 هزار دلار
2. پی+روز+جی (1348)، حسین زنده‌رودی، فروخته شده: 308 هزار دلار
3. ص+ه+ص (1351)، حسین زنده‌رودی، فروخته شده: 288 هزار دلار
3. پنج خط‌نگار پرفروش ایرانی در حراج‌ها
|
شماره |
هنرمند |
مجموع فروش (میلیون دلار) |
|
1 |
حسین زنده رودی |
24,16 |
|
2 |
محمد احصایی |
14,3 |
|
3 |
نصرالله افجه‌ای |
4,2 |
|
4 |
فرامرز پیلارام |
2,6 |
|
5 |
صداقت جباری |
1,5 |
4. پنج کشور با بیشترین میزان فروش آثار
|
شماره |
کشور |
میزان فروش (میلیون دلار) |
|
1 |
امارت متحده عربی |
22,7 |
|
2 |
بریتانیا |
9,4 |
|
3 |
ایران |
8,7 |
|
4 |
فرانسه |
4,3 |
|
5 |
قطر |
2,9 |
