فهرست

1- حراج تهران، آمار و ارقام

2- نوزدهمین دوره از حراج تهران

3- آمار حراج نوزدهم

4- گرانترین آثار

5- عملکرد

6- رکوردداران

7-در قیاس با دوره‌های پیشین

1- حراج تهران، آمار و ارقام

حراج تهران از سال 1391 آغاز به کار کرد و تاکنون در چهار بخش برگزار شده است: حراج مدرن و معاصر (6 دوره)، حراج کلاسیک و مدرن (5 دوره)، حراج معاصر (7 دوره) و حراج مدرن (1 دوره). در طی این نوزده دوره، حراج تهران مبلغ 1/17 هزار میلیارد تومان، معادل 69/7 میلیون دلار را وارد چرخه‌ی اقتصاد هنر ایران کرده است.

در بین حراج‌های مختلف برپاشده توسط این مجموعه، به ترتیب، 5 دوره از حراج کلاسیک و مدرن با 26 میلیون دلار (37% از کل دلاری) بیشترین، و تنها دوره از حراج مدرن با کسب 6/3 میلیون دلار (9% از کل دلاری) کمترین مجموع فروش را حاصل کرده است؛ سایر مزایده‌ها، یعنی 6 دوره از حراج مدرن و معاصر با کسب 20/4 میلیون دلار (29% از کل دلاری) و 7 دوره از حراج معاصر با 16/9 میلیون دلار (24% از کل دلاری) در رتبه‌های دوم و سوم از لحاظ مجموع فروش قرار می‌گیرند.

از شروع فعالیت خود در سال 1391، حراج تهران، تعداد 1894 اثر را به حراج گذاشته و از این بین 1858 قطعه را به فروش رسانده است (98%). از کل آثار فروخته شده، 578 قطعه در بخش حراج مدرن و معاصر (31%)، 383 قطعه در بخش حراج کلاسیک و مدرن (21%)، 817 قطعه در بخش حراج معاصر (44%) و 80 قطعه در بخش حراج مدرن (4%) چکش خورده‌اند. این آمار نشان می‌دهند که بخش کلاسیک و مدرن حراج تهران با آنکه در 5 دوره برگزار شده و تعداد آثار کم‌تری را عرضه کرده است، ولی آثار پرارزش‌تری را از لحاظ قیمتی به فروش رسانده است.

همچنین، از تعداد کل آثار به مزایده رفته، 1577 قطعه خالق مرد داشته و 313 قطعه متعلق به هنرمندان زن بوده است.[1] حجم فروش مردان و زنان هنرمند در حراج تهران - با توجه به اختلاف زیاد در تعداد آثار عرضه شده - نزدیک است: میانگین فروش هنرمندان مرد 38/6 هزار دلار و هنرمندان زن 27/9 هزار دلار محاسبه می‌شود.

2- نوزدهمین دوره از حراج تهران

حراج کلاسیک و مدرن ایران

نوزدهمین دوره از حراج تهران، حراج هنر کلاسیک و مدرن ایران، در 6 بهمن، 1402 برگزار شد. در این دوره 89 اثر از 69 هنرمند به مزایده گذاشته شد. از این میان 82 اثر فروخته شد و مجموع فروش حدوداً 266 میلیارد تومان معادل 4/8 میلیون دلار را به‌دست آورد.[2] غالب آثار ارائه‌شده در این دوره از حراج تهران در دسته‌ی آثار مدرن قرار داشت (85%) و آثار کلاسیک 15% از کل آثار ارائه‌شده را شکل می‌داد. کارهای حراج نوزدهم همچنین در دو ژانر نقاشی (91%) و مجسمه (9%) قرار داشتند.[3]

در پنجمین دوره از مزایده هنر کلاسیک و مدرنِ حراج تهران، هنرمندان مرد سهم حضور 93% و هنرمندان زن سهم 7% داشتند. باید اشاره داشت که این درصد حضور هنرمندان زن پایین‌ترین سهم‌ها در پنج دوره پیشین حراج هنر کلاسیک و مدرن بوده است. بیشترین میزان را دوره‌ی اول حراج کلاسیک و مدرن با 12% داشته است. طبیعتاً، درصد حضور پایین‌تر نشان از تعداد آثار کمتر دارد. این موضوع در محاسبه‌ی میانگین فروش صادق نیست؛ به عبارت دقیق‌تر، در حراج نوزدهم، 9% از آثار متعلق به زنان و 91% متعلق به مردان بود، این درحالی‌ است که میانگین فروش آثار زنان هنرمند با رقم 68/6 هزار دلار بالاتر از آثار مردان با 52/4 هزار دلار احتساب شده است.

عنوان گران‌ترین اثر این مزایده به اثر بدون عنوان (از مجموعه درختان) (1348) سهراب سپهری با 22/4 میلیارد تومان معادل 405 هزار دلار تعلق گرفت. با عرضه‌ی آثار سپهری در پنجمین حراج کلاسیک و مدرن، این هنرمند رکورد دیگری نیز با نام خود ثبت کرد؛ سپهری با مجموع فروش 4/3 میلیون دلار در پنج حراج‌ کلاسیک و مدرن، با اختلاف، پرفروش‌ترین هنرمند این بخش لقب گرفت. در میان زنان هنرمند منیر فرمانفرماییان پرفروش‌ترین هنرمند است که از لحاظ تعداد آثار عرضه‌شده در حراج‌های کلاسیک و مدرن با سپهری برابری می‌کند (11 اثر)؛ مجموع فروش فرمانفرماییان با حضور در این دوره از حراج کلاسیک و مدرن به 1/57 میلیون دلار رسید. با در نظر گرفتن آنچه گفته شد، پرفروش‌ترین و پرحضورترین (از لحاظ تعداد آثار) هنرمندان مرد و زن در حراج‌های کلاسیک و مدرن را باید سپهری و فرمانفرماییان معرفی کرد.

در آخر، بخش حراج کلاسیک و مدرنِ حراج تهران گرچه در دوره‌های کمتر و با وقفه برگزار شده است، اما این حراج با 37% بیشترین سهم را در فروش کل دلاری حراج تهران داراست و از لحاظ فروش کل ریالی نیز سهم این حراج بالاتر از سایر حراج‌هاست (34%). این در حالی است که تنها 118 هنرمند از 429 هنرمند شرکت‌کننده در کلیه حراج‌های تهران (با حذف اسامی تکراری)، در پنج دوره‌ی حراج مدرن و کلاسیک حضور پیدا کرده‌اند. میانگین سنی این هنرمندان 78 سال است و در پنجمین دوره از این حراج به 77 سال می‌رسد، با این‌ حال باز هم حضور چهره‌های جدیدی را در حراج نوزدهم می‌بینیم؛ در نوزدهمین دوره از حراج تهران یا پنجمین دوره از حراج کلاسیک و مدرن ایران، حضور 6 هنرمند حراج‌اولی را شاهد بوده‌ایم.

3- آمار حراج نوزدهم

• مجموع فروش

265,892,000,000 تومان

دویست و شصت و پنج میلیارد و هشتصد و نود و دو میلیون تومان

4,799,495 دلار 

• مجموع کمینه برآوردها

234,250,000,000 تومان

دویست و سی و چهار میلیارد و دویست و پنجاه میلیون تومان

4,228,339 دلار 

• مجموع بیشینه برآوردها

292,100,000,000 تومان

دویست و نود و دو میلیارد و یكصد میلیون تومان

5,272,563 دلار 

• میانگین ارزش آثار

3,242,500,000 تومان

سه میلیارد و دویست و چهل و دو میلیون و پانصد هزار تومان

58,530 دلار

• وضعیت فروش آثار

تعداد آثار: 89

فروخته‌شده‌ها: 82

فروخته‌نشده‌ها: 7 

• مجموع فروش و میانگین فروش هنرمندان مرد و زن ($)

در نوزدهمین حراج تهران، گرچه میزان فروش زنان هنرمند به مراتب کمتر از مردان است (سهم 11 درصدی از کل فروش)، میانگین قیمت آثاری که از هنرمندان زن به فروش رسید، بسیار بیشتر است. قیمت آثار زنان در این دوره به طور متوسط حدود 69 هزار دلار و متوسط قیمت آثار مردان حدود 52 هزار دلار است.

• نسبت هنرمندان متوفی در برابر زنده (%)
• دسته‌بندی آثار (%)

4- گرانترین آثار

بدون عنوان (از مجموعه درختان)

سهراب سپهری

تاریخ خلق: 1348

تکنیک: رنگ روغن روی بوم

ابعاد: 106 * 61 سانتی متر

قیمت نهایی فروش: 22/4 میلیارد تومان

405,054 دلار

حراج هنر مدرن و معاصر کریستیز، 1394

فروخته شده: 425,000 دلار

چه کسی می‌نگرد؟

حسین زنده‌رودی

تاریخ خلق: 1353

تکنیک: رنگ روغن روی بوم

ابعاد: 132 * 85 سانتی متر

قیمت نهایی فروش: 15/6 میلیارد تومان

281,949 دلار

حراج  هنر مدرن و معاصر خاورمیانه شامل گنجینه‌های نیل، بونامز، 1401

فروخته شده: 111,000 دلار

بدون عنوان

سهراب سپهری

تاریخ خلق: 1358-1348

تکنیک: رنگ روغن روی بوم

ابعاد: 100 * 70.5 سانتی متر

قیمت نهایی فروش: 15/4 میلیارد تومان

277,278 دلار

حراج هنر قرن بیستم خاورمیانه، ساتبیز، 1395

فروخته شده: 153,600 دلار 

مرگ و زندگی (از سری خاطرات انهدام)

آیدین آغداشلو

تاریخ خلق: 1388

تکنیک: گواش روی مقوا

ابعاد: 116 * 77 سانتی متر

قیمت نهایی فروش: 14/5 میلیارد تومان

262,094 دلار

حراج هنر معاصر و مدرن بین‌الملل، کریستیز، 1388

فروخته شده: 86,500 دلار

محبت

محمد احصایی

تاریخ خلق: 1392

تکنیک: رنگ روغن روی بوم

ابعاد: 286 * 143 سانتی متر

قیمت نهایی فروش: 9/9 میلیارد تومان

178,700 دلار

حراج هنر مدرن و معاصر، کریستیز، 1394

فروخته شده: 185,000 دلار

 5- عملکرد

10 اثر گران‌قیمت همراه با برآوردها

نمودار زیر ده اثری را که در حراج با بیشترین قیمت به فروش رسیده‌اند، نمایش می‌دهد. همچنین، برای هر اثر سه نمودار میله‌ای ترسیم شده؛ میله‌ی چپ بیشینه‌ی برآورد، میله‌ی راست کمینه‌ی برآورد و میله‌ی وسط قیمت فروش اثر را نمایش می‌دهد. به این ترتیب متوجه می‌شویم قیمت فروش اثر در چه نسبتی با برآورد اولیه‎ی خانه‌ی حراج  قرار دارد.

گران‌ترین اثر متعلق به سهراب سپهری با قیمت 22/44 میلیارد تومان است. از بین این ده اثر هم، اثر آیدین آغداشلو بیشترین فاصله را از برآورد اولیه دارد و با قیمتی بیش از حد انتظار به فروش رسیده است. 

10 اثر با بیشترین نرخ رشد

نرخ رشد نشان می‌دهد اثر در مقایسه با برآورد اولیه‌ی خود چقدر بالاتر یا پایین‌تر به فروش رسیده است. منظور از نرخ رشد نسبت قیمت فروخته‌شده به میانه‌ی بازه‌ی برآورد است. این نسبت فاصله‌ی برآورد و فروش را مشخص می‌کند. در نمودار زیر 10 اثر که بیشترین رشد را داشته‌اند ترسیم شده است.

بالاترین درصد رشد 340% و متعلق به اثر حبیب الله آیت اللهی است که علی‌رغم برآورد 300 تا 400 میلیونی، به رقم باورنکردنی 1/54 میلیارد تومان رسید.

یکی دیگر از نکات توجه‌برانگیز در مورد رشد قیمتی آثار این دوره، تعداد آثاری است که با یک بید و روی قیمت کمینه فروخته شدند (در حراج نوزدهم تهران قیمت پایه همان قیمت کمینه در نظر گرفته شده بود). در این دوره‌ی حراج تهران 30% از آثار روی قیمت کمینه به فروش رسیدند و فقط یک پیشنهاد قیمت داشتند.

تعداد و ارزش آثار در بازه‌های قیمت

در نوزدهمین دوره‌ی حراج تهران، آثار کلاسیک و مدرن در بازه‌های قیمتی زیر به فروش رسیدند. اینکه چه تعداد از آثار در یک بازه‌ی قیمتی فروخته شده‌اند و مجموع فروش آن‌ها چه رقمی بوده، دید خوبی نسبت به رنج قیمتی آثار حراج به ما می‌دهد. بیشترین تعداد اثر در بازه‌ی 10 تا 50 هزار دلار فروخته شد: 40 اثر از 89 اثر. اما مجموع فروش این 40 اثر حتی به 1 میلیون دلار هم نرسید. در حالی که در بازه‌ی 100 تا 500 دلار، کمترین تعداد اثر و بیشترین مجموع فروش را داریم: 11 اثری که روی‌هم‌رفته 2/25 میلیون دلار به فروش رسیدند.

6- رکوردداران

رکورد بیشترین نرخ رشد در دوره‌ی نوزدهم

ترکیب شماره 1 (1353)

حبیب الله آیت اللهی

بازه‌ی برآورد: 300 تا 400 میلیون تومان

قیمت فروش: 1/54 میلیارد تومان

یعنی،  340%بالاتر از میانگین برآورد

رکورد بیشترین حضور در حراج‌های کلاسیک و مدرن

سهراب سپهری و منیر فرمانفرماییان در پنج دوره حراج تهران هنر کلاسیک و مدرن، بیشترین تعداد اثر را داشته‌اند.

سهراب سپهری (1307-1359)

تاکنون 11 اثر از سهراب سپهری در 5 دوره حراج هنر کلاسیک و مدرن ارائه شده است. این تعداد با توجه به کل آثار سهراب در 19 دوره‌ی حراج تهران که 24 اثر است، عدد چشمگیری است. همچنین، مجموع فروش این 24 اثر، رقمی در حدود 8.7 میلیون دلار است. جالب است که تقریباً نیمی از این فروش، در همین 5 دوره‌ی کلاسیک و مدرن حاصل شده است.

منیر فرمانفرماییان (1301-1398)

از منیر هم 11 اثر به حراج‌های کلاسیک و مدرن تهران راه پیدا کرده است، 11 اثر از کل 23 اثر او که در تمام ادوار حراج تهران عرضه شده است. با این حال، مبلغ فروش این 11 اثر، تفاوت زیادی با سهراب سپهری دارد و حتی از فروش حسین زنده‌رودی و پرویز تناولی هم کمتر است. مبلغ کل فروش منیر در پنج دوره‌ی کلاسیک و مدرن حراج تهران، حدود 1/5 میلیون دلار است که 40% از کل فروش او در تمام دوره‌های حراج تهران را به خود اختصاص می‌دهد.

پررنگ‌ترین هنرمند کلاسیک

محمود فرشچیان (1308)

در 5 دوره از حراج کلاسیک و مدرن تهران، 5 اثر از محمود فرشچیان عرضه شده و در کل، بیش از 930 هزار دلار فروخته شده است. با این حساب، بین هنرمندان کلاسیکِ حاضر در حراج تهران، محمود فرشچیان پرفروش‌ترین و پررنگ‌ترین هنرمند کلاسیک است.

7- در قیاس با دوره‌های پیشین

مقایسه فروش این دوره با دوره‌های قبلِ هنر کلاسیک و مدرن

اولین دوره‌ای که حراج تهران آثار هنر مدرن و کلاسیک را به مزایده گذاشت، خرداد 1395 بود. این دوره رکورد پرفروش‌ترین دوره برای حراج آثار کلاسیک و مدرن را ثبت کرد. از فروش 80 اثر بیش از 7 میلیون دلار به دست آمد. با این حال، دوره‌ی بعد از آن (هفتمین دوره‌ی حراج تهران) با فروش 72 اثر به مبلغ 6.9 میلیون دلار، رکورد بیشترین میانگین قیمت آثار را کسب می‌کند. ارقامی رضایت‌بخش برای شروع مجموعه حراج‌های کلاسیک و مدرن.

دوره‌ی نوزدهم حراج تهران که پنجمین دوره‌ از حراج‌های مدرن و کلاسیک به شمار می‌آید، از منظر حجم فروش در میانه قرار می‌گیرد. اما آخرین دوره‌ی پیش از آن (دور‌ه‌ی یازدهم- 1398) کمترین فروش را داشت و بعید نیست این نزول قیمتی سبب شده باشد حراج کلاسیک و مدرن تا هفت دوره‌ی بعد، دیگر برگزار نشود.

مقایسه میانگین قیمت آثار حراج تهران ($)

در چهار بخش مدرن و معاصر، کلاسیک و مدرن، معاصر و مدرن

در نوزده دوره‌ی حراج تهران، شش حراج از آثار مدرن و معاصر، پنج حراج مدرن و کلاسیک، هفت حراج معاصر و یک حراج مدرن برگزار شده است. با در نظر گرفتن مجموع فروش و تعداد آثار هر دسته، می‌توان به میانگینی از قیمت آثار در این چهار بخش رسید. نتیجه در نمودار زیر مشهود است. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، میانگین قیمت آثار در حراج مدرن بیش از همه است؛ این امر هم ناشی از قیمت بالای آثار هنرمندان مدرنیست ایرانی است. آثار این هنرمندان به طور متوسط، حدود 80 هزار دلار در حراج‌ها به فروش می‌رسد. آثار حراج‌های معاصر هم کمترین میانگین قیمتی را داشته‌اند. آنچه توجه‌برانگیز است، مقایسه‌ی بخش مدرن و کلاسیک با مدرن و معاصر است. چنانچه مشخص است، میانگین قیمت آثار در حراج‌های مدرن و کلاسیک تقریباً دوبرابر بخش مدرن و معاصر برآورد شده است. به عبارتی، در ترکیب با آثار مدرن، آثار معاصر میانگین قیمت را بیشتر از آثار کلاسیک کاهش داده‌اند.

نسبت هنرمندان زن به مرد (%)

در پنج دوره حراج کلاسیک و مدرن

نخستین حراج کلاسیک و مدرن در حراج تهران با 10 اثر از 8 هنرمند زن و 70 اثر از 57 هنرمند مرد برگزار شد. به عبارتی سهم تعداد آثار زنان از کل آثار عرضه‌شده 13 درصد بود. یک سال بعد در دوره‌ی هفتم، عرضه‌ی آثار زنان به 8 درصد رسید، نزولی نسبتاً چشمگیر. این افت سهم زنان که در دو دوره‌ی بعدی تا حدی جبران شده و مجدد به 13درصد بازگشته بود، در حراج اخیر مدرن و کلاسیک دوباره به 9درصد رسید. ناگفته نماند سهم زنان به طور کلی در هنر مدرن و کلاسیک کمتر از هنرمندان معاصر است. در هفت دوره حراج معاصر، سهم آثار هنرمندان زن حدود 19 درصد است.

میانگین فروش هنرمندان زن و مرد ($)

در چهار بخش مدرن و معاصر، کلاسیک و مدرن، معاصر و مدرن

پاسخ این پرسش نیز جالب است: آیا قیمت آثار هنرمندان زن در دوره‌های مختلف با قیمت آثار هنرمندان مرد اختلافی دارد؟ در یک دوره حراج هنر مدرن آثار زنان به طور متوسط 5 هزار دلار گران‌تر از آثار مردان به فروش رسیده است. در حراج‌های کلاسیک و مدرن نیز اختلاف تقریباً به همین شکل است. برعکس، در حراج‌های معاصر آثار مردان است که گران‌بهاتر است.

به عبارتی آثار هنرمندان زن در حراج‌های معاصر نسبت به حراج‌های مدرن یا کلاسیک، تعداد بیشتر و قیمت‌هایی پایین‌تر دارند. به کلامی دیگر، هنرمندان زنِ مدرنیست اندک‌شمارند، ولی آثارشان از آثار هنرمندان مرد پرقیمت‌تر است.