محسن وزیری‌مقدم در دوران طولانی فعالیتش سبک‌ها و هنرهای مختلفی را تجربه کرد: از یک‌سو نقاشی که از کارهای فیگوراتیو بر بستر مقوا و بوم آغاز شد و به انتزاع کامل رسید؛ و از سوی دیگر مجسمه‌سازی که از کارهای کوچک آغاز و تا مجسمه‌های چوبی و پلکسی عظیم‌الجثه و تعاملی پیش رفت. با این حال نقاشی‌های شنی وزیری‌مقدم شناخته‌شده‌ترین مجموعه آثار هنری او هستند که آوازه نام او را جهانی ساخت تا آن‌جا که اثری از او به گنجینه موزه هنر مدرن نیویورک (موما) راه یافت.

نقاشی‌های شنی وزیری‌مقدم ثمره نقد تندی است که توتی شالویا، استاد آکادمی هنر رم در دوران جوانی وزیری‌مقدم، بر آثارش کرد و نقاشی‌های او را که از نگارگری ایرانی الهام گرفته بود، فاقد جوهره و روح هنری دانست. این نقد جدی، وزیری‌مقدم را به جست‌وجوی عمیق‌تری در ذهن و ایده برد که نتیجه آن، گسست او از تمامی رویکردهای هنر آکادمیک بود. رنگ و قلم‌مو را به عنوان اصلی‌ترین ابزار نقاشی کنار گذاشت، بوم را از سه‌پایه پایین آورد و مانند نقاشان اکسپرسیونیست انتزاعی بر بستر زمین خواباند، به جای آن‌که ابتدا بر بوم نقاشی کند، نخست بر زمین، ماسه‌ها را گسترد و سپس بر آن‌ها چنگ زد و رد دستان توانمندش را نشاند. سپس بر بوم چسب مالید و در آن‌جا هم از هیجان، تصادف و ناخودآگاه کمک گرفت. بعد بوم را به صورت برعکس بر شن‌های نقش‌زده شده خواباند و مانند روش چاپ، تصویر آن‌ها را بر بوم برگرداند و آن‌ها را زیر نور خورشید گذاشت تا خشک شوند[۱]. بدین ترتیب مسیر خلق نقاشی، به طور کامل زیر و رو شد و بیش از آن‌که اجرایی نقاشی‌وار باشد، به پرفورمنسی پرشور همانند شد. این شیوه نامتعارف در نقاشی شنی، برآمده از تمامی تجربیاتی بود که او در دانشکده هنرهای زیبای تهران و آکادمی هنرهای زیبای رم آموخته بود. ترکیب این آموخته‌ها با حس جای ماسه بر اندام انسانی در کنار ساحل، روندی را در زندگی هنری‌اش شکل داد که بدیع، نو، شخصی و جسورانه بود. همچنین این ترکیب صرفاً در شیوه‌های نقاشانه نبود بلکه به واسطه استفاده از انگشتان برای تأثیرگذاری بر ماسه، یادآور پروسه خلق مجسمه‌های گلی بود. بدین جهت می‌توان گفت هنر مجسمه‌سازی و نقاشی در آثار وزیری‌مقدم، در مرزی مشترک اثر را شکل می‌دهند. انگشتان هنرمند بر بستر شن‌ها می‌لغزد و خطوط سفید را از دل سیاهی ماسه‌ها بیرون می‌کشد. نور بر تاریکی پیروز می‌شود و این چنگ‌های مستمر، به واسطه ثبت حالت بر بستر بوم جاودانه می‌شوند.

در نقاشی‌های شنی، اثرگذاری و تأثیرپذیری امکان گفت‌وگوی جدیدی می‌یابند و حس لحظه، کنش بدنی و احساسات هنرمند را در کنار قابلیت‌های اتفاقی می‌نشانند و از دل آن، بیانگری خاصی را به نمایش درمی‌آورند که هرچند شبیه به شیوه‌های اکسپرسیونیسم انتزاعی و نقاشی کُنشی است، اما شخصی و منحصر به‌فرد باقی می‌ماند. از سویی نوع برخورد با متریال ماسه و ایجاد نقش پنجه بر بستر بوم، با رویکردهای بدوی‌گرایانه همراه است و با حذف هر نوع آموخته کلاسیک، روند خلق اثر هنری را تا دوران پالئولیتیک و نخستین جرقه‌های خلق اثر بر دیوارهای غار توسط انسان‌های نخستین به عقب می‌راند.

در خلق اثر پیش‌رو از همان تکنیک چاپ‌مانند استفاده شده، اما پس از جا گرفتن و خشک شدن رد پنجه‌ها بر بدنه بوم، نقاش مجدد به اثر پرداخته و لکه‌های اخرایی و قرمز را بر بدنه سیاه و سفید تابلو اضافه کرده است. به همین دلیل نوع حرکتِ دست، در خلق اثر، دو شیوه مختلف دارد: نخست خطوط کوتاه اریب و صاف که با ایجاد شبکه‌ای متقاطع، بافتی ریتمیک و پرتحرک را شکل داده‌اند و دوم لکه‌های اخرایی و قرمز که از میانه تابلو با حرکتی حلزونی‌شکل از مرکز به کناره‌ها باز می‌شود و چشم را به چرخشی نرم  وامی‌دارد. در نهایت خط قرمز عمودی در یک‌سوم سمت راست اثر با ظرافت می‌نشیند و تابلو را از ریتمی یکسان خارج می‌کند. در واقع ویژگی شاخص اثر پیش‌رو آن است که هرچند خودانگیختگی و بداهه‌پردازی، شالوده اصلی اثر را شکل داده، اما نقاش در مرحله دوم تلاش کرده دانش تجسمی خود را در پراکندگی لکه‌های قرمز و اخرایی و خط عمودی قرمزرنگ نمایش دهد و بیانگری نقاشی انتزاعی را در فرمی کامل و هارمونیک به نمایش بگذارد.

 

[۱] . وب‌سایت رسمی هنرمند و روحانی، بهروز؛ محسن وزیری مقدم؛ در جست‌و‌جوی زبان نو، سایت بی بی سی، ۱۹ شهریور ۱۳۹۷.